अटल टिंकरिंग लॅब म्हणजे काय?

आता केवळ गुण मिळवण्यासाठी सैद्धांतिक शिक्षण पुरेसं नाही. नवीन शैक्षणिक धोरणानुसार भारतात आता प्रात्यक्षिक शिक्षणावर भर दिला जातो. याच उद्दिष्टाने, अटल इनोव्हेशन मिशन (AIM) अंतर्गत अटल टिंकरिंग लॅब (ATL) ही संकल्पना साकारण्यात आली आहे.

निती आयोग हा भारत सरकारचा धोरणात्मक विचार मंच असून, तो वेगवेगळ्या विकास योजनांची आखणी, अंमलबजावणी आणि मूल्यमापन करतो. 2016 मध्ये अटल इनोव्हेशन मिशन सुरू करण्यात आलं.

ATL चा उद्देश म्हणजे भारतातील लाखो विद्यार्थ्यांना STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) शिक्षणाद्वारे हाताळता येईल अशी कौशल्यं, नवप्रयोग आणि समस्यांचे समाधान करण्याची क्षमता विकसित करून भविष्यकालीन इनोव्हेटर तयार करणे.

शाळांनी अटल टिंकरिंग लॅब का घ्यावं?

आज आपण AI (कृत्रिम बुद्धिमत्ता) आणि ML (मशीन लर्निंग) च्या युगात आहोत. मुलांनी भविष्यातील गरजांसाठी तयार राहावं यासाठी कल्पकता, जिज्ञासा आणि नवचिंतन या गुणांचं संगोपन होणं गरजेचं आहे.

ATL विद्यार्थ्यांना डिझाईन थिंकिंग, कोडिंग, फिजिकल कम्प्युटिंग, क्रिटिकल थिंकिंग यासारख्या आधुनिक कौशल्यांशी परिचय करून देतो.

अटल टिंकरिंग लॅबचे उद्दिष्ट

हाताळण्यायोग्य शिक्षणाला प्रोत्साहन:
ATL मध्ये विद्यार्थ्यांना प्रयोग, खेळ, आणि नवीन कल्पना राबवता येतील अशा वातावरणाची निर्मिती केली जाते.

21व्या शतकातील कौशल्यांची निर्मिती:
ATL मध्ये नवीन विचार, सर्जनशीलता, नेतृत्व, आणि सहकार्य या कौशल्यांचं शिक्षण दिलं जातं.

भारतासाठी समस्या सोडवणे:
विद्यार्थ्यांना भारतातील स्थानिक समस्या ओळखून त्यावर उपाय शोधण्यास प्रवृत्त केलं जातं. यामुळे भारत ज्ञानाधिष्ठित अर्थव्यवस्था म्हणून समोर येईल.

महत्त्वाचे अटल टिंकरिंग लॅब कार्यक्रम

ATL मॅरेथॉन:
विद्यार्थ्यांना समाजातील समस्या निवडून त्यावर टिकाऊ उपाय तयार करायचा असतो. सर्वोत्तम ३०० संघांना नामवंत कंपन्यांमध्ये इंटर्नशिप संधी दिली जाते.

ATL Tinkerpreneur बूटकॅम्प:
९ आठवड्यांचा व्हर्च्युअल कार्यक्रम, जिथे विद्यार्थी डिजिटल आणि उद्योजकीय कौशल्य शिकतात. उद्योग क्षेत्रातील मार्गदर्शक विद्यार्थ्यांना मार्गदर्शन करतात.

जागतिक सहकार्य:
ATL अंतर्गत भारतातील विद्यार्थी UNICEF, MIT, IBM, Intel सारख्या आंतरराष्ट्रीय संस्थांशी संपर्क साधतात व जागतिक मंचावर आपले इनोव्हेशन सादर करतात.

शाळा ATL कशी सुरू करू शकतात?

STEM शिक्षण म्हणजे आता गरज आहे. ATL सुरू करण्यासाठी शाळांना अनुदान, पात्रता निकष, आणि इतर सहाय्य व्यवस्थांची माहिती असणं गरजेचं आहे.

ATL अनुदान

निती आयोगाकडून एकूण ₹20 लाखांचं अनुदान दिलं जातं.

• ₹10 लाख – ATL लॅबच्या स्थापनेसाठी
• ₹10 लाख – 5 वर्षांत वापर व देखभाल खर्चासाठी (₹2 लाख/वर्ष)

पात्रता निकष

2025 मध्ये फक्त १०,००० शाळांना ATL अनुदान दिलं जाणार आहे.
पात्र शाळा:

• इयत्ता ६ वी ते १२ वी असणाऱ्या
• शासन/स्थानिक संस्था/खाजगी संस्था/सोसायटीद्वारे चालवल्या जाणाऱ्या
• मान्यता प्राप्त (CBSE, ICSE, राज्य मंडळ)
• सुमारे १५०० चौरस फूट जागा आवश्यक
• वीज, इंटरनेट, आणि सुरक्षा सुविधेसह
• STEM शिक्षण शालेय अभ्यासक्रमात समाविष्ट करण्याची तयारी

अटल टिंकरिंग लॅब अर्ज प्रक्रिया

ऑनलाईन अर्ज:
aim.gov.in या संकेतस्थळावर अर्ज सादर करावा लागतो. शाळेने STEM शिक्षणाबद्दल आपली बांधिलकी स्पष्ट करावी.

मूल्यमापन व निवड:
निती आयोगाचे तज्ज्ञ अर्जाची पडताळणी करतात. पात्र शाळांना निवडीचे पत्र मिळते.

अनुदान वितरण व लॅब स्थापनेची प्रक्रिया:
शाळांना दोन टप्प्यांत अनुदान दिलं जातं. लॅबमध्ये 3D प्रिंटर, रोबोटिक्स कीट्स, IoT टूल्स दिले जातात.

शिक्षक प्रशिक्षण व अंमलबजावणी:
ATL अंतर्गत शिक्षकांना प्रशिक्षण दिलं जातं. ATL प्रकल्प शालेय अभ्यासक्रमात समाविष्ट करावे लागतात.

ATL अर्ज प्रक्रिया सोपी कशी करावी?

ATALUP हे एक संपूर्ण ATL व्यवस्थापन प्लॅटफॉर्म आहे, जे ATL साठी अर्ज, लॅब स्थापनेपासून ते ऑपरेशन्स ऑटोमेशनपर्यंत प्रत्येक टप्प्यावर शाळांना मदत करतं.

AI-आधारित शेड्युलिंग
रिअल टाइम ट्रॅकिंग
शिक्षक प्रशिक्षण
लॅब संसाधन व्यवस्थापन

ATL ची संपूर्ण प्रक्रिया ATALUP मुळे सुलभ आणि परिणामकारक होते.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न